انواع گیاه قهوه و نحوه پرورش و تکثیر آن

هنگامی که قهوه می‌نوشیم، احتمالاً این نکته را فراموش می‌کنیم که این نوشیدنی دل‌چسب از یک گیاه به دست می‌آید. این در حالی است که سالانه میلیون‌ها درخت قهوه در سراسر جهان رشد می‌کنند تا از میوه آن‌ها قهوه تهیه شود و در طول روز به ما انرژی ببخشد؛ اما شاید برای شما این سؤال پیش آمده باشد که گیاه قهوه چیست؟ انواع گیاه قهوه کدامند و حتی این گیاه برای رشد به چه آب‌وهوا و شرایطی نیاز دارد؟ برای اینکه به پاسخ این سوالات برسید تا انتها با ما همراه باشید.

گیاه قهوه چیست؟

هنگامی که در گیاه قهوه صحبت می‌شود، این سؤال پیش می‌آید که آیا این گیاه به شکل یک درخت بزرگ و تنومند است و یا بوته‌ای کوچک است که می‌توان آن را در خانه هم نگهداری کرد؟ گیاه فوق‌العاده و پرطرفدار قهوه که با نام علمی Coffea شناخته می‌شود، از خانواده گیاهان گلدار است. این گیاه به شکل یک درخت بسیار تنومند و بزرگ است که بین 3 تا 10 متر ارتفاع دارد. اما باوجوداین می‌توان این گیاه را در خانه هم پرورش داد. شاید بپرسید چگونه می‌توان چنین درخت تنومندی را در خانه رشد داد؟ در پاسخ باید بگوییم که درست است که این گیاه رشد زیادی دارد اما معمولا در مزارع قهوه به خاطر راحت‌تر بودن برداشت، آن را کوتاه کرده و به شکل یک بوته کوچک نگهداری می‌کنند. شما نیز می‌توانید بوته کوچک قهوه را تهیه کرده و در منزل پرورش دهید.

انواع گیاه قهوه کدامند؟

گیاه قهوه بیش از صد گونه مختلف دارد که هر کدام را می‌توان به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرد؛ اما دو نوع اصلی گیاه قهوه، عربیکا و روبوستا هستند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم. یکی از انواع گیاه قهوه که در جهان بسیار پر مصرف است و حدود 70 درصد قهوه جهان را تأمین می‌کند، قهوه عربیکا است. این قهوه به دلیل عطروطعم خوبی که دارد بسیار در سراسر جهان شهرت یافته و طرفداران زیادی دارد.

• مقایسه، تفاوت و فرق بین قهوه عربیکا و روبوستا

در مقایسه گیاه عربیکا با روبوستا می‌توان گفت که عربیکا نسبت به تغییرات آب‌وهوا حساس‌تر است، در دماهای پایین رشد می‌کند، میزان کافئین کمتری دارد، بیشتر در معرض آفات است، تعداد گیلاس کمتری تولید کرده و عطروطعم بهتری دارد. قهوه روبوستا یا کانفورا نیز یکی دیگر از انواع گیاه قهوه است که درختی بسیار با دوام و قوی دارد و حدود 30 درصد قهوه جهان را تأمین می‌کند.

گیاه قهوه روبوستا در مقایسه با عربیکا درختی با دوام تر و قوی تر است که حدود 30 درصد از صنعت قهوه را شامل می‌شود. روبوستا در مقایسه با عربیکا حجم کافئین بیشتری دارد، در مقابل بیماری و آفات مقاوم‌تر است، برای رشد به آب‌وهوای گرم‌تری نیاز داشته و تعداد گیلاس بیشتری هم دارد. تعداد گیلاس بیشتر به معنای دانه‌های بیشتر است؛ اما باوجوداین، این نوع قهوه کیفیت پایین‌تری داشته و طعم آن به تلخی تمایل دارد.

گل‌های قهوه و میوه آن

گل دادن انواع گیاه قهوه به گذشت زمان و صبوری نیاز دارد. چرا که حداقل باید بین 3 تا 4 سال از کاشت گیاه آن گذشته باشد. پس از طی این مدت، شما شاهد گل‌های سفیدرنگ و بسیار خوشبوی قهوه خواهید بود که از لحاظ ظاهری بسیار به گل‌ یاسمن شباهت دارد. این گل‌ها برخلاف طعم تلخ خود قهوه عطر و بوی بسیار دل‌چسب و شیرینی دارند.

پس از رشد گل‌ها، این گل‌های ظریف و کوچک به 6 تا 8 هفته زمان نیاز دارند تا به میوه قهوه تبدیل شوند. میوه‌ قهوه در اولین حالت خود سبز رنگ است که پس از گذشت 6 الی 9 ماه به رنگ زرد و صورتی تغییر کرده و در آخر به قرمز و سپس بنفش تبدیل می‌شود. پس‌ازاینکه میوه درخت قهوه به خوبی رشد کرد، از درخت چیده می‌شود و در طی یک فرایند دقیق و منظم که خشک‌کردن نام دارد، فرآوری شده و پوست آن جدا می‌گردد.‌

به دلیل شباهت بسیاری که بین میوه گیاه قهوه و میوه گیلاس وجود دارد، آن را گیلاس قهوه می‌نامند که در هر گیلاس دو دانه قهوه وجود دارد. این دانه‌ها پس‌ازاینکه از درون میوه خارج شدند باید طی یک فرایند دقیق تمامی مراحل خشک‌کردن، رست دادن یا برشته کردن و آسیاب را طی کنند تا در انتها به همان قهوه‌ای که ما می‌شناسیم تبدیل شوند.

بر اساس آمار تهیه شده، هر درخت قهوه قادر است حدود 2000 میوه قهوه بدهد که از این تعداد میوه می‌توان حدود نیم کیلو قهوه تهیه کرد.

نحوه پرورش و تکثیر گیاه قهوه

همان‌طور که همه ما مطلع هستیم، هر گیاهی برای اینکه بتواند رشد و زندگی کند به محیط و شرایط خاصی نیاز دارد. تفاوتی ندارد که گیاه ما اپارتمانی، گلخانه‌ای و یا در مزرعه کشت شود. همه گیاهان به شرایط و محیط مخصوص خود نیاز دارند. پیش از اینکه به هر موضوع دیگری بپردازیم بهتر است اشاره کنیم که همه قسمت‌های انواع گیاه قهوه به جز دانه‌های آن یکی هستند و خوردن یا بلعیدن آن توسط انسان یا حیوان می‌تواند بسیار خطرناک باشد. پس اگر قصد کاشت گیاه قهوه را دارید به این موضوع توجه داشته باشید.

مسمومیت با گیاه قهوه علائمی مثل حالت تهوع، استفراغ و اسهال را برای بیمار به همراه دارد و حتی در موارد شدیدتر می‌تواند به ضربان قلب بالا، تشنج و یا مرگ منجر شود. اگر به زادگاه و کشورهای پرورش دهنده گیاه قهوه مثل برزیل، کلمبیا، اتیوپی و اندونزی نگاه کنید، می‌توانید پی ببرید که این گیاه برای رشد و تکثیر به چه آب‌وهوا و شرایطی نیاز دارد. پس کافیست که شرایطی مشابه کشورهای خواستگاه این گیاه را برای او فراهم کنید.

شرایط مناسب برای رشد انواع گیاه قهوه

همان‌طور که گفتیم گیاه قهوه هم مانند سایر درختان و گیاهان برای رشد و نمو به شرایط مخصوصی نیاز دارد. در ادامه شرایط موردنیاز برای رشد و نمو این گیاه را بررسی خواهیم کرد.

خاک مناسب

انواع گیاه قهوه برای رشد به خاک‌های اسیدی علاقه دارند و آن‌ها را ترجیح می‌دهند. اگر مدتی پس از کاشته شدن گیاه متوجه شدید که گل نمی‌دهد، می‌توانید مواد آلی مثل خزه یا اسپاگنوم را به خاک اضافه کنید تا پی اچ آن افزایش پیدا کند. اگر هم می‌خواهید این گیاه را در گلدان پرورش دهید باید خاک آن را با پایه پیت ماس و زهکشی عالی تقویت کنید.

نور ایده‌آل

گیاه قهوه در میان سایر گیاهان جنگلی قد و قامت کوتاه‌تری دارد و در زیر درختان بلند قرار می‌گیرد و رشد می‌کند‌. ما نیز برای پرورش این گیاه باید از نظر محیطی شرایطی را فراهم کنیم که به این شکل عمل کرده و گیاه را از نور مستقیم خورشید دور نگه دارد؛ زیرا برگ‌های آن به شکلی هستند که به راحتی می‌سوزند. پس پشت نور پنجره بهترین مکان برای رشد این گیاه خواهد بود.

آبدهی گیاه قهوه

از محل رشد گیاه قهوه که جنگل‌های بارانی و استوایی هستند می‌توان فهمید که برای پرورش و نگهداری این گیاه به آبیاری منظم نیاز است و اگر انجام نشود گیاه شما خشک شده و از بین می‌رود.

دمای مناسب

اگر می‌خواهید شاهد رشد بهتر و سریع‌تر این گیاه باشید می‌توانید دمایی کمی بالاتر از حد مجاز آن را استفاده کنید؛ اما اگر می‌خواهید از دانه و میوه آن استفاده کنید اصلاً نباید دمای آن را افزایش دهید. بهترین دما برای رشد انواع گیاه قهوه در طول روز بین 20 تا 25 درجه و در شب بین 15 تا 20 درجه است.

نکات مهم برای پرورش انواع گیاه قهوه

انواع گیاه قهوه برای پرورش به شرایط خاصی نیاز دارند. برای فراهم کردن این شرایط باید نکاتی رعایت شود که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

• خاک مناسب برای پرورش قهوه باید از کمپوست و خاک باغچه تشکیل شده باشد.
• میزان رطوبت در اطراف این گیاه باید بسیار بالا و بیشتر از 50 درصد باشد.
• در فصول مختلف سال به جز زمستان هر دو هفته از یک‌بار برای تقویت خاک و گیاه از کود مایع ضعیف استفاده کنید. در فصل زمستان می‌توانید ماهی یک‌بار استفاده کنید.
• گلدانی که بوته قهوه در آن قرار دارد حتماً باید سوراخ زهکشی داشته باشد.
• هر یک سال باید خاک و اندازه گلدان را تعویض کنید و بوته را به گلدانی که یک سایز بزرگ‌تر است انتقال دهید. بهار بهترین زمان برای انجام این کار است.
• برای تکثیر این گیاه به جز بذر می‌توانید از قلمه‌زنی هم استفاده کنید که بهترین زمان برای انجام آن فصل تابستان است‌.

بیماری‌های رایج گیاه قهوه و راه درمان

در این بخش بیماری‌های رایج در میان گیاه قهوه را بررسی خواهیم کرد و برای درمان هرکدام راه‌حلی ارائه خواهیم داد.

آفت گرفتن برگ‌های گیاه قهوه یکی از مشکلات و بیماری‌های رایج میان انواع گیاه قهوه است. هنگامی که برگ قهوه دچار افت می‌شود به قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهد. برای درمان این بیماری می‌توانید از پنبه آغشته به حشره‌کش استفاده کرده و آن را روی لکه‌های قهوه‌ای رنگ بکشید. اگر رشد برگ‌های گیاه متوقف شده باشد و به همان اندازه ابتدایی خود باقی مانده باشد لازم است که خاک گلدان را عوض کنید.

نور زیاد و مستقیم خورشید از دلایلی است که می‌تواند موجب سوختن برگ گیاه و از بین بردن براق بودن آن باشد. همچنین ریزش برگ سبز گیاه قهوه می‌تواند به دلیل کمبود نور خورشید باشد.

هرگونه لکه سفید و خاکستری که بر روی برگ گیاه مشاهده شود قارچ بوده و علت ایجاد شدن آن آبیاری زیاد و دمای هوای پایین است. دقت داشته باشید که هر بیماری برای درمان به سموم گران‌قیمت نیاز ندارد و مشکل اصلی جای دیگری است.

اگر برگ‌های گیاه قهوه شما به قهوه‌ای تغییر رنگ دادند و شروع به ریزش کردند، مشکل در دما و حرارت محیط نگهداری و گرمای هوا است. مشکل دیگر چروکیده شدن برگ‌های گیاه قهوه است که در اثر خشکی بیش از حد هوا رخ می‌دهد. راه حل این مشکل غبار پاشی است.

در این مطلب از دکتر کافی، به انواع انواع گیاه پرداختیم که به صورت کلی گیاه این نوشیدنی جذاب به دو گروه عربیکا و روبوستا تقسیم می شود. اگر جز طرفداران قهوه هستید، باید اشاره کنیم که عربیکا حدود 70 درصدو روبوستا حدود 30 درصد قهوه جهان را تشکیل داده اند و طرفداران به خصوص خودشان را دارند. کافئین، میزان تلخی و سایر موارد از جمله مهم ترین دلایل برای خرید قهوه و انتخاب مناسب ترین انواع گیاه قهوه و روست آن به شمار می رود.

سوالات متداول

• آیا می‌توان گیاه قهوه را در منزل پرورش داد؟

  درست است که گیاه قهوه رشد زیادی دارد؛ اما معمولا در مزارع قهوه به خاطر راحت‌تر بودن برداشت، آن را کوتاه کرده و به شکل یک بوته کوچک نگهداری می‌کنند. شما نیز می‌توانید بوته کوچک قهوه را تهیه کرده و در منزل پرورش دهید.

• انواع گیاه قهوه را کدام اند؟

  گیاه قهوه بیش از صد گونه مختلف دارد که هر کدام را می‌توان به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرد؛ اما دو نوع اصلی گیاه قهوه، عربیکا و روبوستا هستند.

• خاک مناسب پرورش انواع گیاه قهوه باید چگونه باشد؟

  انواع گیاه قهوه برای رشد به خاک‌های اسیدی علاقه دارند و آن‌ها را ترجیح می‌دهند. اگر مدتی پس از کاشته شدن گیاه متوجه شدید که گل نمی‌دهد، می‌توانید مواد آلی مثل خزه یا اسپاگنوم را به خاک اضافه کنید تا پی اچ آن افزایش پیدا کند. اگر هم می‌خواهید این گیاه را در گلدان پرورش دهید باید خاک آن را با پایه پیت ماس و زهکشی عالی تقویت کنید.

• چگونه می‌توان آفت زدن گیاه قهوه را درمان کرد؟

  آفت گرفتن برگ‌های گیاه قهوه یکی از مشکلات و بیماری‌های رایج میان انواع گیاه قهوه است. هنگامی که برگ قهوه دچار افت می‌شود به قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهد. برای درمان این بیماری می‌توانید از پنبه آغشته به حشره‌کش استفاده کرده و آن را روی لکه‌های قهوه‌ای رنگ بکشید.